αιώνες, γεωλογικοί

Η ιστορία της Γης διαιρείται σε πέντε αιώνες: (α) αρχαϊκόςαρχαιοζωικός (που περιλαμβάνει και τον προτεροζωικό, ορισμός που δεν επικράτησε τελικά), (β) πρωτογενήςπαλαιοζωικός, (γ) δευτερογενήςμεσοζωικός, (δ) τριτογενήςκαινοζωικός, (ε) τεταρτογενής, υποδιαίρεση που κατά τη γερμανική σχολή αποτελεί την τελευταία περίοδο του καινοζωικού αιώνα. Οι αιώνες διαιρούνται σε περιόδους, οι περίοδοι σε υποπεριόδους και αυτές σε εποχές και βαθμίδες. Παρακάτω, θα τους εξετάσουμε εν συντομία. Αρχαϊκός αρχαιοζωικός αιώνας. Καλύπτει το χρονικό διάστημα από τον πρώτο σχηματισμό –εξαιτίας της ψύξης– του φλοιού της Γης έως την εμφάνιση των πρώτων θετικών λειψάνων ζωής πάνω στη Γη. Οι πιο παλαιοί αυτοί σχηματισμοί της λιθόσφαιρας αντιπροσωπεύονται από εκρηξιγενή και κυρίως μεταμορφωμένα πετρώματα (γνεύσιοι, μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι, φυλλίτες και μάρμαρα). Η διάρκεια του αρχαϊκού αιώνα υπολογίζεται περίπου σε 1,5 δισ. χρόνια. Τελευταία, με τη μέθοδο των ραδιοϊσοτόπων, έχει υπολογιστεί η απόλυτη ηλικία ορισμένων ορυκτών των αρχαϊκών πετρωμάτων σε 3 δισ. χρόνια. Η έντονη ορεογενετική δραστηριότητα και οι δυσμενείς γεωχημικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την εμφάνιση της ζωής, παρά μόνο προς το τέλος του, ενώ η ισχυρή μεταμόρφωση των πετρωμάτων δεν επέτρεψε τη συντήρηση απολιθωμάτων παρά σπανιότατα. Τα απολιθώματα αυτά, που βρέθηκαν στα τελευταία στρώματα του αιώνα, ανήκουν σε μια πανίδα τόσο ποικίλη και σχετικά εξελιγμένη –με πρωτόζωα, κοιλεντερόζωα, εχινόδερμα, μαλάκια, αρθρόποδα, κυανοφύκη– ώστε να προϋποθέτει την ύπαρξη άλλων, πιο πρωτόγονων οργανισμών. Η τελευταία αυτή χρονική περίοδος του αιώνα, με τα πρώτα ίχνη ζωής, θεωρείται από άλλους ξεχωριστός αιώνας, ο πρωτοζωικόςηωζωικός, και κατ’ άλλους πάλι ως περίοδος του αρχαϊκού, η αλγκόνκιος. Τα στρώματά του, πάντως, βρίσκονται ασύμφωνα πάνω στα παλαιότερα αρχαϊκά. Τα αρχαϊκά στρώματα είτε εμφανίζονται ως πυρήνες ορέων, απογυμνωμένοι από νεότερες αποθέσεις, είτε αποτελούν τις κεντρικές ζώνες παλαιότερων και νεότερων ορεινών αλυσίδων και ονομάζονται ασπίδες (καναδική ασπίδα, σιβηρική ασπίδα, βαλτική ασπίδα κλπ.)· και στις δύο περιπτώσεις τα αρχαϊκά πετρώματα είναι έντονα πτυχωμένα, ανορθωμένα και κατατεμαχισμένα. Κατά τη διάρκεια του αλγκονκίου υπήρξαν σημαντικά τα ορεογενετικά φαινόμενα, η ηφαιστειακή δραστηριότητα και οι πτυχώσεις, όπως η λαυρέντιος, η αλγκονκική και η χουρώνιος πτύχωση που είναι η αιτία της δημιουργίας των μεγάλων οροσειρών της Βόρειας Αμερικής, της Φιλανδίας, της Ζιμπάμπουε, των Ινδιών και της Αυστραλίας. Παλαιοζωικός ή πρωτογενής αιώνας. Υποδιαιρείται σε πέντε περιόδους: κάμβριο, σιλούριο, δεβόνιο, λιθανθρακοφόρο και πέρμιο. Τον επισφραγίζουν έντονα ορεογενετικά γεγονότα, όπως η καληδόνιος πτύχωση, στο τέλος του σιλουρίου και η ερκύνιος πτύχωση κατά το λιθανθρακοπέρμιο. Αποτέλεσμα των διαδικασιών αυτών είναι τα Ουράλια όρη, τα Αλτάι της Ασίας και τα Απαλάχια της Αμερικής. Χαρακτηρίζεται επίσης από τη μεγάλη εξάπλωση των παγετώνων, κυρίως κατά το πέρμιο, που κατέλαβε το νότιο ημισφαίριο (Αυστραλία), ενώ το κλίμα υπήρξε γενικά θερμό, γεγονός που το αποδεικνύει η εξάπλωση των κοραλλιογενών υφάλων. Η εμφάνιση των τριλοβιτών, των θωρακοφόρων ψαριών, των στεγοκεφάλων αμφιβίων, των πρωτόγονων ερπετών και των κρυπτογάμων φυτών, όπως και η έλλειψη θηλαστικών, πτηνών, φανερογάμων φυτών κλπ. παρουσίαζαν μία όψη ζωής τελείως διαφορετική από τη σημερινή. Τα πετρώματα του παλαιοζωικού αιώνα είναι κρυσταλλοσχιστώδη, εκρηξιγενή και ιζηματογενή, πάχους πολλών χιλιομέτρων. Κάμβριο. Είναι το αρχαιότερο σύστημα του παλαιοζωικού, που άρχισε πριν από 550 εκατ. χρόνια και διήρκεσε περίπου 70 εκατ. χρόνια. Χαρακτηρίζεται από ορεογενετική ηρεμία και έλλειψη ηφαιστειακής δραστηριότητας. Οι καμβριανοί σχηματισμοί είναι κυρίως ιζηματογενείς αποθέσεις αβαθών θαλασσών. Χαρακτηριστικοί είναι οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι με αρχαιοκυαθίδες που είναι ευρύτατα εξαπλωμένοι. Σιλούριο. Η περίοδος αυτή χρονολογείται πριν από 430 με 400 εκατ. χρόνια. Χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση νέων ειδών τριλοβιτών και γραπτολίθων, των πρώτων χερσαίων ασπόνδυλων και από την πλούσια ανάπτυξη των ναυτιλοειδών. Βρέθηκαν επίσης τα αρχαιότερα γνωστά λείψανα ψαριών (τα οδοντίδια) και τα θραύσματα οστέινων πλακών από θωρακισμένα ψάρια. Σημαντική υπήρξε η ανάπτυξη της θαλάσσιας χλωρίδας (φύκια), που προετοίμασε μεταβολές για την προσαρμογή τους στη χερσαία ζωή (δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο ότι είναι χερσαία μερικά λείψανα φυτών που βρέθηκαν στην Αγγλία). Χαρακτηριστικά πετρώματα του σιλουρίου είναι οι γραουβάκες, οι ψαμμίτες, οι αργιλικοί σχιστόλιθοι, οι γραπτολιθοφόροι σχιστόλιθοι, οι ηλίτες, όπως και τα εκρηξιγενή πετρώματα. Η ηφαιστειότητα υπήρξε σχετικά ήπια, ενώ η ορεογένεση άφησε τα ίχνη των πτυχώσεων στην Αγγλία, στη Σκοτία, στην Ουαλία, στη Σκανδιναβία και στη Γροιλανδία (καληδόνιος πτύχωση, που διήρκεσε από το τέλος του γοτλανδίου έως την αρχή του δεβονίου). Συνέπεια των ίδιων πτυχώσεων είναι και η βορειοατλαντική ήπειρος, που σχηματίστηκε στη βόρεια και βορειοανατολική Ευρώπη. Στη Βόρεια Αμερική είχε επιδράσει παλαιότερα (τέλος ορδοβισίου) η τακόνιος πτύχωση, που θεωρείται πρόδρομος της καληδονίου (παλαιοκαληδόνιος). Δεβόνιο. Η διάρκειά της περιόδου αυτής είναι περίπου 50 εκατ. χρόνια. Χαρακτηριστικό γεωλογικό συμβάν αποτελεί η μεγάλη επίκλυση της θάλασσας, με αποτέλεσμα τη θαλασσοκρατική κατάσταση του δεβονίου. Τότε σχηματίστηκε και η Τηθύς θάλασσα ή Μεσογεία, που υπήρξε πρόδρομος της σημερινής Μεσογείου. Κατά την περίοδο αυτή πρωτοεμφανίστηκαν τα αμφίβια, ενώ οι πλακόδερμοι ιχθείς, οι γωνιατίτες (αμμωνίτες), τα τετρακοράλλια, τα θαλάσσια φύκια και οι αρχαιοπτέριδες (χερσαία φυτά) παρουσιάζουν μεγάλη ανάπτυξη. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα, και μάλιστα η υποθαλάσσια, υπήρξε αρκετά έντονη. Λιθανθρακοφόρο. Η διάρκειά του υπολογίζεται σε 85 εκατ. χρόνια. Έχει ιδιαίτερη σημασία για τα παχύτατα στρώματα ορυκτών ανθράκων που σχηματίστηκαν στην Αγγλία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στη Γαλλία, τόσο μέσα στη θάλασσα όσο και στην ξηρά. Κατά την περίοδο αυτή, η χλωρίδα παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη, για πρώτη φορά στην ιστορία της Γης, κυρίως εξαιτίας του κλίματος, με άφθονες πτέριδες, γυμνόσπερμα και άλλα. Άρχισαν επίσης να πρωτοεμφανίζονται μερικά κωνοφόρα, ενώ τα δάση, σε συνδυασμό με τους βάλτους, κάλυψαν την ξηρά, που υπερίσχυε της θάλασσας ως προς την πανίδα. Σημαντική ήταν η εμφάνιση των πρώτων χερσαίων τετράποδων –των αμφίβιων στεγοκεφάλων– των πρώτων ερπετών (κοτυλοσαύρων), των πρώτων εντόμων και των πρωτοζώων της οικογένειας φουσουλινίδες. Αντίθετα, εξαφανίστηκαν οι θωρακισμένοι ιχθείς. Το λιθανθρακοφόρο, όπως και το πέρμιο, υπήρξαν εποχές έντονης ορεογένεσης, με αποτέλεσμα τις πτυχώσεις, που ανήκουν στον βαρίσκιο κύκλο πτυχώσεων, ο οποίος διήρκεσε σε όλο το λιθανθρακοπέρμιο, όπως ονομάζονται οι δύο αυτές περίοδοι εξαιτίας των κοινών χαρακτηριστικών τους. Τη γένεση των πτυχωσιγενών ορέων συνόδευε έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, με αποτέλεσμα την άνοδο τεράστιων μαζών μάγματοςκαι τον σχηματισμό πλουτώνιων πετρωμάτων. Ο παλαιοζωικός αιώνας χαρακτηρίζεται γενικά από τη μικρή εξάπλωση της θάλασσας, τον σχηματισμό μεγάλων ερημικών εκτάσεων, τη σημαντική εξάπλωση των παγετώνων, που άρχισαν στο τέλος του λιθανθρακοφόρου και κατέλαβαν το νότιο ημισφαίριο, και τη μεγάλη ανάπτυξη του φυτικού βασιλείου, με τον σχηματισμό των πλούσιων αποθέσεων λιθανθράκων. Μεσοζωικός ή δευτερογενής αιώνας. Διήρκησε περίπου 170 εκατ. χρόνια. Διαιρείται σε τρεις περιόδους: τριαδικότριάσιο, ιουρασικό και κρητιδικό. Ο αιώνας αυτός χαρακτηρίζεται από ορεογενετική ηρεμία, προοίμιο ενός μεγάλου ορεογενετικού παροξυσμού (αλπική ορεογένεση), που αποκορυφώθηκε κατά τον καινοζωικό αιώνα, ενώ η ηφαιστειότητα υπήρξε ελάχιστη, εκτός από ορισμένες περιοχές. Από τα πετρώματα του μεσοζωικού αιώνα λείπουν σχεδόν τελείως τα εκρηξιγενή και οι τόφοι, ενώ είναι πολύ διαδεδομένοι οι ιζηματογενείς ασβεστόλιθοι, με πλήθος μικροσκοπικών απολιθωμάτων, οι άργιλοι, οι ψαμμίτες και οι δολομίτες. Σε ό,τι αφορά την πανίδα, ο αιώνας αυτός χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση των πρώτων θηλαστικών, των πτηνών, των οστεακάνθων ψαριών και από την καταπληκτική εξάπλωση και ανάπτυξη των ερπετών· γι’ αυτό και ονομάζεται αιώνας των ερπετών. Μεγάλη ανάπτυξη παρουσίασαν και οι αμμωνίτες (καθοδηγητικά απολιθώματα). Για πρώτη φορά εμφανίστηκαν και τα αγγειόσπερμα φυτά με άνθη. Τριαδικό ή τριάσιο. Υπάρχουν τρεις τύποι, ανάλογα με τη φάση: ο αγγλικός τύπος, ηπειρωτικής φάσης, με χερσαία ιζήματα (Αγγλία, Σκοτία, βόρεια Γαλλία, Βόρεια Αμερική, Ινδία, Αυστραλία, Κίνα κ.α.)· ο γερμανικός τύπος, χερσαίας ή λιμναίας φάσης και ενδοχωρικής θάλασσας (Γερμανία) και ο αλπινικός ή μεσογειακός τύπος, φάσης βαθιών θαλασσών (Μεσόγειος, Μαλαϊκό αρχιπέλαγος, Άλπεις, Ιμαλάια, βόρεια Σιβηρία, Αλάσκα κ.α.). Η αλλαγή του ζωικού κόσμου ως προς τον παλαιοζωικό υπήρξε μεγάλη· εξαφανίστηκαν πολλά είδη, ενώ εμφανίστηκαν άλλα για πρώτη φορά, όπως τα θηλαστικά, οι χελώνες, τα κροκοδείλια. Χαρακτηριστικοί είναι και οι μεγαλόδοντες καθώς επίσης τα διάφορα είδη αμμωνιτών. Ιουρασικό. Τα όριά του είναι λίγο αμφίβολα. Διακρίνουμε και εδώ διάφορες φάσεις: την παράκτια και των αβαθών θαλασσών (γερμανική περιοχή), τη φάση των βαθιών θαλασσώντης Τηθύος (αλπινική ή μεσογειακή περιοχή) και τη χερσαία φάση στα δέλτα των ποταμών (περιοχή Άνδεων και Ρωσίας). Η πανίδα ήταν πλούσια με μόνη νέα εμφάνιση τα γένη αρχαιοπτέρυξ και αρχαιόρνις, που έμοιαζαν με πτηνά, είχαν δηλαδή φτερούγες και γνωρίσματα ερπετών. Η χλωρίδα ήταν πλούσια, ενώ σχηματίστηκαν εκτεταμένα κοιτάσματα ορυκτών ανθράκων. Κρητιδικό. Χωρίζεται σε δύο υποπεριόδους: το παλαιοκρητιδικό ή κατώτερο και το νεοκρητιδικό ή ανώτερο. Παρουσιάζει ποικίλο πετρογραφικό χαρακτήρα, με αποθέσεις αβαθών θαλασσών (παράκτιοι, νηριτικής φάσης και υφαλογενείς), ενώ τα πελαγικής φάσης αποθέματα σπανίζουν. Χαρακτηριστική είναι η απόθεση της λευκής κρητίδας (που έδωσε και την ονομασία της στην περίοδο αυτή), οι ασβεστόλιθοι, κατάλληλοι για δομήσιμα υλικά, τα κοιτάσματα άνθρακα (λιγνίτες, λιθάνθρακες, ανθρακίτες), επίσης το πετρέλαιο, η άσφαλτος, τα σιδηρομεταλλεύματα κ.ά. Η πανίδα υπήρξε πλουσιότατη, με άφθονα χαρακτηριστικά απολιθώματα, όπως οι ρουδιστές, η γκλομποτρουνκάνα, νέα είδη αμμωνιτών, ενώ έφτασαν στον κολοφώνα της ανάπτυξής τους τα ερπετά, με τους πλειστόσαυρους, τους δεινόσαυρους, τους βροντόσαυρους κ.ά. Η χλωρίδα υπήρξε επίσης πλούσια και εμφανίστηκαν τα αγγειόσπερμα (δικοτυλήδονα και μονοκοτυλήδονα) φυτά. Η ηφαιστειότητα εκδηλώθηκε μόνο σε ορισμένα μέρη της Γης, ενώ άρχισαν οι πρόδρομοι πτυχώσεις της μεγάλης αλπικής ορεογένεσης. Καινοζωικός ή Τριτογενής αιώνας. Το χρονικό διάστημα της μετάβασης από το κρητιδικό στον καινοζωικό αιώνα άρχισε περίπου πριν από 65 εκατ. χρόνια, και παρουσίασε τέτοια απότομη και συχνά δυσεξήγητη μεταβολή στις φυσικές συνθήκες και στους όρους ύπαρξης των ζωντανών οργανισμών,ώστε να θεωρείται σημείο καμπής στην εξέλιξη της Γης και του οργανικού κόσμου. Μετά την επίκλυση της θάλασσας κατά το νεοκρητιδικό, παρατηρήθηκε μια διαρκής ανάδυση ξηράς, που σιγά-σιγά άρχιζε να παρουσιάζει αναλογίες ως προς τη διαμόρφωσή της με τη σημερινή. Ιδιαίτερης σημασίας ήταν το σύνολο των αλπικών oρεογενετικών κινήσεων, που συνοδεύονταν από έντονες ηφαιστειακές εκδηλώσεις. Αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες πτυχωσιγενείς οροσειρές, όπως οι Άλπεις, τα Πυρηναία, τα Καρπάθια, τα Απένινα, οι Δειναρικές, οι Ελληνίδες και οι Ταυρίδες οροσειρές, ο Καύκασος, τα Ιμαλάια και άλλες ψηλές οροσειρές. Τα πετρώματα του κρητιδικού είναι επίσης διαφορετικά, πιο ψαθυρά, γιατί προέρχονται από την αποσάθρωση αυτών που προϋπήρχαν (ψαθυροί ασβεστόλιθοι, μάργες, ψαμμίτες, κροκαλοπαγή, άργιλοι). Συνήθως είναι αποθέσεις αβαθών θαλασσών ή παράκτιες –σπάνια βαθιών θαλασσών– όπως επίσης και λιμναίες, ποτάμιες κλπ. Ο καινοζωικός αιώνας χωρίζεται στο τριτογενές και στο τεταρτογενές, όπου το πρώτο υποδιαιρείται σε πέντε υποπεριόδους: παλαιόκαινο, ηώκαινο, ολιγόκαινο, μειόκαινο και πλειόκαινο, ενώ το τεταρτογενές (κατ’ άλλους τεταρτογενής αιώνας) σε πλειστόκαινο και ολόκαινο. Κατά τη διάρκεια του αιώνα αυτού εξαφανίστηκαν ολόκληρες ομάδες ζώων (σαυροειδή, ερπετά, ιχθυόσαυροι, δεινόσαυροι, ρουδιστές κλπ.), ενώ εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν άλλες, που σιγά-σιγά πλησίαζαν περισσότερο προς τις σημερινές μορφές. Σε όλες τις ηπείρους επικράτησαν τα θηλαστικά, τα οποία παρουσίασαν εκπληκτική εξέλιξη. Τριτογενές. (α) Παλαιόκαινο: Χαρακτηρίζεται από συνεχή εναλλαγή φάσεων, λιμναίων, ποτάμιων και αβαθών θαλασσών, εξαιτίας της συνεχούς επίκλυσης και απόσυρσης της θάλασσας. Κατά το παλαιόκαινο, άρχισε στη νότια Ευρώπη (Μεσόγειος) η εμφάνιση των νουμμουλιτών, που εξαφανίστηκαν στο ολιγόκαινο. Τα πετρώματα είναι κυρίως ασβεστόλιθοι σε παχύτατα στρώματα, μάργες και λιμναίες αποθέσεις. (β) Ηώκαινο: Κατά τη διάρκειά του οι oρεογενετικές κινήσεις (αλπική πτύχωση) επέφεραν την οριστική ανύψωση των Πυρηναίων και των βουνών της Προβηγκίας. Τα πετρώματα που κυριαρχούσαν είναι νουμμουλιτοφόροι ασβεστόλιθοι, μάργες, ψαμμίτες, άργιλος, σχιστόλιθοι. Χαρακτηριστική είναι και η διάπλαση του φλύσχη, που είναι μια εναλλαγή απόθεσης ψαμμιτών, αργιλικών σχιστόλιθων, κροκαλοπαγών και συχνά ενστρώσεων ασβεστόλιθου, μέσα στην Τηθύ θάλασσα. Οι νουμμουλίτες παρουσίασαν τη μεγαλύτερη ανάπτυξή τους, ενώ μέσα στις ίδιες θερμές θάλασσες ζούσαν και άλλα μεγάλα τρηματοφόρα, όπως οι λεπιδοκυκλίνες, οι αλβεολίνες και, επιπλέον, εχίνοι, ελασματοβράγχια, ασβεστολιθικά φύκια κλπ. Από τα σπονδυλωτά εξελίχθηκαν διάφορες ομάδες θηλαστικών, τυπικές για την περίοδο αυτή, εμφανίστηκαν επίσης οι πρώτοι γνήσιοι πίθηκοι και τα γνήσια τρωκτικά, όπως και τα κρεόδοντα και τα κονδύλαρθρα. (γ) Ολιγόκαινο: Μεγάλη έξαρση παρουσίασαν τα ορεογενετικά φαινόμενα που δημιούργησαν τις οροσειρές των Άλπεων και των Απενίνων. Έντονη επίσης υπήρξε και η ηφαιστειακή δραστηριότητα. Οι νουμμουλίτες εξαφανίστηκαν. Οι αποθέσεις του είναι χερσαίες, βαθιών θαλασσών και αβαθών, ενώ τα πετρώματα είναι περίπου όμοια με αυτά του ηωκαίνου. (δ) Μειόκαινο: Σε αυτή την περίοδο συνεχίστηκε εντονότερη η ανύψωση των αλπικών οροσειρών, των Απενίνων, των Καρπαθίων, των Πυρηναίων, όπως και των Ιμαλαΐων (ίσως για πρώτη φορά). Η ηφαιστειακή δραστηριότητα υπήρξε πολύ έντονη. Στην ανατολική Ευρώπη και στη νότια Ασία σχηματίστηκαν, σε μεγάλη έκταση, πολλές αλμυρές λίμνες. Χερσαίες και θαλάσσιες φάσεις εναλλάσσονταν συνεχώς με ασβεστόλιθους γλυκών νερών, τραβερτίνες, ποτάμιες αποθέσεις, κοιτάσματα ανθράκων, γύψου, ορυκτού άλατος, θείου και φωσφοριτών από τη μία και κοραλλιογενείς ασβεστόλιθους, μάργες, ψαμμίτες κ.ά. από την άλλη (νηριτικής φάσης). Επίσης, παρουσιάστηκαν ηφαιστειογενή πετρώματα μεγάλου πάχους, κυρίως βασάλτες. Η εξέλιξη των θηλαστικών συνεχίστηκε (προβοσκιδοειδή, τριδάκτυλοι ίπποι, κερασφόρα μηρυκαστικά κλπ.). Κατά το μειόκαινο παρουσιάστηκε το ενδιαφέρον φαινόμενο της αποδήμησης ορισμένων ομάδων αφρικανικών και ασιατικών θηλαστικών, που μετατοπίστηκαν προς την Ευρώπη. (ε) Πλειόκαινο: Στην περίοδο αυτή οι ξηρές και οι θάλασσες εμφάνισαν σιγά-σιγά μια διαμόρφωση συνεχώς πλησιέστερη προς τη σημερινή. Κατά τη διάρκειά του, η Ερυθρά θάλασσα καταβυθίστηκε, δημιουργήθηκε ο πορθμός του Γιβραλτάρ, ενώ ο πορθμός της Μάγχης δεν υπήρχε ακόμα, η δε Αιγηίδα χώριζε τη Μεσόγειο θάλασσα από την Ποντιοκασπική ενδοχωρική θάλασσα· δημιουργήθηκαν επίσης οι τεκτονικές αύλακες (υπεραιγαία αύλακα κ.ά.). Η χλωρίδα και η πανίδα, με τη συνεχή τους εξέλιξη, έμοιαζαν όλο και περισσότερο προς τις σημερινές. Τεταρτογενές. Είναι οι αποθέσεις της τελευταίας υποδιαίρεσης της εξέλιξης της Γης, που συνεχίζεται έως σήμερα. Είναι η πιο σύντομη από όλες, τα πετρώματά της –που δεν είναι πολύ συνεκτικά– αποτελούνται κυρίως από αργίλους, κροκάλες, άμμους, πηλούς κ.ά. και αποτελούν το έδαφος σχεδόν όλων των βαθυπέδων, καλύπτοντας συχνά τους παλαιότερους σχηματισμούς. (α) Πλειστόκαινοδιλούβιο: Χαρακτηρίζεται από γεγονότα ιδιαίτερης σημασίας, όπως η βέβαιη εμφάνιση του ανθρώπου (στο πλειστόκαινο αντιστοιχεί η παλαιολιθική εποχή) και η εξαιρετική εξάπλωση των παγετώνων, που παρουσίαζαν εναλλαγή με θερμές περιόδους. Οι παγετώδεις περίοδοι είναι τρεις για τη βόρεια Γερμανία, με δύο μεσοπαγετώδεις, και τέσσερις για τις Άλπεις, με τρεις μεσοπαγετώδεις περιόδους. Αυτές είναι: η γίντσια, η μινδέλια, η ρίσια και η βούρμια. Οι βαθιές αυτές μεταβολές των κλιματικών συνθηκών επέδρασαν πολύ στη χλωρίδα και στην πανίδα, με αποτέλεσμα τη μετανάστευση ομάδων θηλαστικών, την εξαφάνιση άλλων κλπ. Συνεχίστηκαν μειωμένες οι εκδηλώσεις των τελευταίων αλπικών πτυχώσεων και οι συναφείς μαγματικές εκδηλώσεις. (β) Ολόκαινοαλούβιο: Ανήκει στη σύγχρονη εποχή. Οι κατακόρυφες μετακινήσεις του φλοιού της Γης παύουν και ο οριζόντιος διαμελισμός της ξηράς παίρνει την οριστική του διαμόρφωση όπως επίσης η χλωρίδα και η πανίδα. Ο άνθρωπος περνά από τα στάδια της νεολιθικής εποχής, του χαλκού, του ορείχαλκου και φτάνει στην εποχή του σιδήρου. Οι αλουβιακές αποθέσεις δημιουργούν τις εύφορες σημερινές πεδιάδες.